اصول طراحی فضای سبز
برای طراحی محیط و منظر داشتن اطلاعات صحیح از چند عامل لازم و ضروری است و نداشتن آگاهی در این زمینه می تواند باعث از بین رفتن هزینه و همچنین ناکارآمدی طرح گردد. قدم اول در ایجاد فضای سبز شناسایی نیازها، منابع موجود و اطلاع از قوانین و مقررات است برای به دست آوردن این شاخص ها می توان با طرح چند پرسش ساده اطلاعات زیادی را جمع آوری نمود. مهم ترین این سؤال ها شامل موارد ذیل می باشد:
آیا انجام این پروژه مورد نیاز است؟
اگر جواب سؤال مثبت باشد، باید توجه داشت که اجرای پروژه بهره وری و ارزش املاک و ساختمان های اطراف افزایش دهد. در غیر این صورت باعث از بین رفتن سرمایه شده است.
آیا انجام این پروژه باعث ایجاد یک محیط کارآمد خواهد شد؟
انتخاب نوع گیاه در طراحی فضای سبز روف گاردن از اهمیت بالایی برخوردار بوده و کارآمدی یک پروژه حاصل این تصمیم گیری خواهد بود. منظور از محیط کارآمد هزینه های نگهداری پایین، حداقل استفاده از نهاده هایی مانندکود، سم، مواد مکمل و… می باشد. درصورت انتخاب صحیح گیاه برای یک محل نتیجه آن کاهش بیماری ها، شادابی بیشتر، آب مورد نیاز کمتر و کاهش استرس حاصل از حشرات برای خود گیاه می باشد. وارد شدن استرس به گیاهان باعث افزایش هزینه کارگری، کود، سم و… می گردد که در نهایت انجام یک پروژه را با مشکل مواجه می نماید. بنابراین می توان نتیجه گرفت که اصول طراحی فضای سبز روف گاردن آمیزه ای از هنر و به کارگیری دانش است. مرحله دوم تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده و تعیین اقدامات امکان پذیر و اهداف چشم انداز اجرای طرح با توجه به میزان منابع و عرصه در دسترس است. که هدف ما را از اجرای طرح توجیه می نماید. از جمله این اهداف کاهش آلودگی ها، کنترل فرسایش خاک، کنترل باد، کنترل شرایط اقلیمی یک منطقه خاص و… می باشد. مرحله آخر تدوین طرح و الگوها می باشد.
کاربردهای زیست محیطی فضای سبز روف گاردن
کاهش آلودگی هوا:
مهم ترین اثرات فضای سبز روف گاردن در شهر ها، کارکردهای زیست محیطی آنها است که سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها می شوند. با توجه به اینکه گسترش از یک سو ارتباط ارگانیک با تکنولوژی و ازسوی دیگر با آلودگی دارد، برای تداوم آن باید کلیه عوامل لازم به کار گرفته شوند. مؤلفه های اثرات گسترش در شهرها، به طور گوناگونی نظام زیستی شهرها را می توانند مختل کنند. فضای سبز روف گاردن مناسب در شهرها یکی از عوامل مؤثر در کاهش این اثرات بوده و به ویژه در رابطه با گردو غبار، آلودگی شیمیایی، هوا، فضای سبز شبه جنگلی ریه های تنفس شهرها به شمار می روند. یکی از مهم ترین نقش هایی که گیاهان در دنیای ماشینی امروزه برعهده دارند جذب دی اکسیدکربن است. با پیشرفت جوامع بشری و استفاده از منابع فسیلی انرژی نظیر نفت و بنزین آلودگی جو زمین رو به افزایش بوده و در این میان گیاهان هستند که می توانند سهم این آلاینده ها را در شهرها کاهش دهند. البته این کاهش آلودگی توسط گیاهان بسیار کم بوده و تأثیر بسیار بزرگی برای آن نمی توان متصور شد ولی اثر آن را هم نمی توان نادیده گرفت. آلودگی هوا مشکل اصلی شهرها است، ولی با وجود این، تا به حال کمتر شهری توانسته با استفاده از پوشش گیاهی در داخل و اطراف آن، با این مشکل مقابله کند. گیاهان، علاوه بر تولید اکسیژن، از راه دیگری نیز، در کاهش آلودگی هوا دخالت می کنند. گیاهان با افزایش رطوبت در اطراف خود باعث رسوب ذرات آلوده ای همچون سرب می شوند که به نوبه خود به افزایش کیفیت هوا کمک می کند. همچنین، باکاهش سرعت باد، از حرکت ذرات معلق جلوگیری می کنند. بنابراین استفاده از طراحی مناسب و گونه های مناسب هر محل می توان به روند کاهش آلودگی کمک نمود. نکاتی که برای گیاهان مناسب کاهش آلودگی هوا مدنظر قرار می دهند به شرح زیر است.
- دارا بودن شاخ و برگ فراوان در کلیه سطوح درخت
- ترکیبی از گیاهان مختلف مانند سوزنی برگان و پهن برگان مورد استفاده قرار گیرد
- استفاده از درختان بادشکن بزرگ مانند سپیدار و اکالیپتوس در مناطق صنعتی
- کاشت چند ردیفه این درختان در اطراف مناطق صنعتی و مراکز شهر
کاهش آلودگی صوتی:
ایجاد آلودگی صوتی در مراکز تجمع انسانی یکی دیگر از منابع آلودگی است که نقش فضای سبز روف گاردن در این میان مهم ترین اثر را خواهد داشت. وسایل نقلیه موتوری، عوامل و ماشین های ساختمانی و کارگاهی، هواپیماها و آمبولانس ها از مهم ترین وسایل ایجاد آلودگی صوتی می باشند. درختان فضای سبز روف گاردن می توانند با ایجاد انحراف، کاهش شدت، ایجاد مانع و کاهش انرژی و بعضی از مواقع انعکاس آن در کاهش این آلاینده ها بر محیط و زندگی شهری تأثیر داشته باشند. نکاتی را که در طراحی فضای سبز روف گاردن برای کاهش این آلودگی درنظر گرفته می شوند به شرح زیر است.
- استفاده از چند ردیف درخت با ارتفاع و اشکال مختلف
- استفاده از ترکیب درخت و چمن نسبت به فقط چمن خالی
- فاصله بین منبع تولید صدا یعنی وسایل نقلیه و مراکز مسکونی حداقل 20 متر باشد
- استفاده از فضای سبز متراکم تر و بلندتر نقش بیشتری در کاهش آلودگی صوتی دارد.
- در ترکیب گونه ها، پهن برگان نقش بیشتری در کاهش آلودگی هوا دارند. اما سوزنی برگان به علت همیشه سبزبودن دارای ارجحیت است.
کنترل فرسایش و تثبیت خاک:
کنترل تخریب و فرسایش خاک از دیگر اثرات مهم ایجاد فضای سبز می باشد. شدت فرسایش خاک، به نوع منطقه و اقلیم، شدت باد، منابع آبی، نوع خاک و شیب زمین بستگی دارد.
کنترل انعكاس نور
هر چند نور به عنوان عامل مهم حیات و انرژی در طبیعت شناخته می شود ولی زیادی آن در محیط فعالیت انسانی باعث ایجاد مشکلاتی می شود که در این میان استفاده از فضای سبز روف گاردن نقش شایانی در کاهش اثرات منفی نور زیاد دارد. برای کاهش نورهای مصنوعی شب ها نیز استفاده از فضای سبز راهکار مفید و با صرفه ای می باشد که می تواند به این نورها و ایجاد محیط مناسب استراحت کمک نماید.
کنترل جریان باد
باد نه تنها باعث ایجاد هوای مناسب و انتقال آلودگی هوا می شود، بلکه برای ایجاد آرامش در محیط زندگی انسان نیز مؤثر می باشد. بادها می توانند منجر به سرد شدن یا گرم شدن اجسامی شوند که در معرض آنها قرار می گیرند (مانند: انسان ها، گیاهـان و ساختمان ها). هرچقدر مقدار اختلاف دمای بین هوا و شخص بیشتر باشد (هوا خنک تر باشد)، فرد احساس خنکی بیشتری می کند. برای آنکه از گیاهان به منظور کنترل باد استفاده کنیم، لازم است که خصوصیات باد را در منطقه مورد شناسایی قرار دهیم. ایستگاه های هواشناسی، تغییرات بادها را با نمودارهای گلباد به نمایش می گذارند که بررسی این نمودارها می توانند در تصمیم گیری مربوط به نحوۀ کاشت گیاهان بسیار مؤثر باشند. البته از آنجایی که گیاهان، خود نیز در تغییرات باد مؤثر هستند بهتر است این ویژگی ها در ارتباط با محل بررسی شوند تا نتایج کارآمدتری را درپی داشته باشند. لازم است ردیف های بادشکن در اندازه های مناسب و در مکان های مناسب احداث شوند. ردیف های بادشکن، عمود بر جهت بادهای غالب احداث می شوند. تحقیقات نشان داده است که در سمت بادپناه، مسافتی به اندازۀ پنج برابر ارتفاع بادشکن، دارای بالاترین درجه کاهش باد خواهد بود. در هنگام انتخاب گیاهان برای بادشکن، شکل گیاهان اهمیت دارد. گیاهانی که تا سطح زمین شاخه دارند، بسیار مؤثرتر عمل می کنند. در مورد بادهای مزاحم زمستانه، استفاده از گیاهان همیشه سبز، الزامی است البته فضای سبز به ویژه درختان در صورت کاشت مناسب و هدفمند (ترکیب گونه ای و آرایش مناسب) می تواند در هدایت باد (در تابستان جهت خنک کردن) در بخش های مورد نظر و تغییر جهت آن در سمت دلخواه بسیار مؤثر باشد.
تولید فیتونسید Phytoncide
بررسی های دانشمندان علم محیط زیست نشان می دهد که درختانی مانند گردو، کاج، نراد، بلوط، فندق، سروکوهی، اکالیپتوس، بید، افرا، زبان گنجشک و داغداغان از خود ماده ای به نام فیتونسید در فضا رها می سازند که برای بسیاری از باکتری ها و قارچ های تک سلولی و برخی از حشرات ریز اثر کشندگی دارد. در عین حال تولید چنین موادی توسط درختان برروی انسان اثر فرح بخشی دارد. دلیل این امر را دانشمندان چنین بیان می کنند: مغز انسان از دو نیمکره چپ و راست تشکیل شده است. نیمکره راست در تنظیم احساس غریزی و طبیعی انسان مانند احساس محبت، خواب و نیازهای دیگر طبیعی نقش دارد. در حالی که نیمکره چپ کار به نظم کشیدن کارهای مکانیکی انسان مانند تنظیم وقت و سروقت حاضر بودن را به عهده دارد. انسان شهرنشین به دلیل درگیری در کارهای روزمره و شرایط محیط زیست شهری به مراتب کار بیشتری از نیمکره چپ خود می کشد که این امر موجب اختلال بین دو نیمکره مغز و در نتیجه عملکرد طبیعی مغز انسان می گردد. دانشمندان پی برده اند که درختان به سبب رهاسازی مواد شبیه فیتونسید می توانند تعادل بین دو نیمکره مغز را به خوبی برقرار ساخته و حالت طبیعی و آرام بخشی را به انسان ارزانی دارند. بنابراین نقش آرام بخشی درختان و فضای سبز به خوبی نمایان می گردد.