بام سبز یا روف گاردن همان پوشش گیاهی است که با ایجاد چمن مصنوعی، باغ، یا با استفاده از گیاهان بر روی پشت بام ها و سبزپوش کردن آنها ایجاد می شود. در حقیقت بام سبز به بامی که قسمت یا تمام آن با درختان، گیاهان، چمن و سایر پوشش های گیاهی پوشانده می شود گفته می شود. این پوشش گیاهی به شرایط اقلیم آب و هوایی منطقه، میزان سایه پشت بام، کیفیت آب منطقه و سایر پارامترها بستگی دارد تا بتوان پوشش گیاهی را در تمامی فصول سال حفظ کرد. این طراحی امروزه رشد روز افزونی در زندگی مکانیزه بشر به وجود آورده است.
منظره زیبا و کاهش آلودگی، تصفیه هوا، کاهش بار گرمایی، عایق حرارتی، افزایش محدوده زندگی، افزایش ارزش ملک و افزایش عمر بام از مزایای روف گاردن است. با این تکنیک فضاهای بلا استفاده حیاط یا بامها به فضاهای دلنشین و کاربردی تبدیل میشود که انتخاب نوع گیاه بسته به اقلیم و شرایط آب و هوایی آن منطقه دارد. روف گاردن راه حلی ساده برای انجام امور باغبانی و کشاورزی در داخل ساختمان است تا بتوان گل و گیاه را بدون نیاز به داشتن ویلا یا باغچه در خارج از شهر، در داخل ساختمان پرورش داد. برای اجرای بام سبز نیازمند اجرای مراحلی روی پشت بام هستیم تا بتوانیم بدون هیچ ایرادی در فضای پشت بام، اقدام به تهیه روف گاردن کنیم:
مرحله زیر سازی با توجه به حساسیت این بخش بسیار تخصصی بوده و هرگونه کوتاهی و اشتباه و سهل انگاری در این زمینه صدمات جبران ناپذیری و هزینه‌های سنگینی را در بر خواهد داشت بنابراین باید دقت و تخصص لازم در این مرحله مورد استفاده قرار گیرد. قبل از اجرای این مرحله باید محاسبات دقیق سازه انجام گیرد زیرا میزان بار زنده ای که به سازه اصلی ساختمان وارد می شود باید به دقت بررسی شود.
کروم بندی و ایجاد شیب به سمت چاه خروجی آب باران و برف و نیز آبیاری حاصل از گیاهان و چمن ها از مراحل اولیه می باشد که با استفاده از قوطی های ۴*۴ انجام میشود. این قوطی ها گالوانیزه و ضد زنگ هستند. پس از اتمام این مرحله باید سطح ایزولاسیون شود. عایق بندی کف با استفاده از ایزوگام و یا ژئوتکستایل ،ژئوممبران وکامپوزیت استفاده کرد.
اجزای تشکیل دهنده بام سبز یا روف گاردن
1. پوشش گیاهی
2. خاک محیط کشت
3. فیلتر خاک
4. زهکش
5. محافظ رطوبت
6. ضد ریشه
7. محافظ عایق رطوبتی
8. عایق رطوبتی
مراحل اجرا و اجزای تشکیل دهنده بام سبز :
اجزای تشکیل دهنده روف گاردن یا بام سبز از بالا به پایین به ترتیب به شرح زیر است:
١-پوشش گیاهی:
پوشش گیاهی اولین و مهمترین هدف از طراحی و ساخت روف گاردن می باشد، در صورتی که این پوشش گیاهی مناسب محیط، اقلیم، آب و هوا و مکان باشد مهمترین هدف میسر شده است. انتخاب پوشش گیاهی به عمق خاک، نوع خاک، محیط و اقلیم، شرایط نگهداری و نوع آبیاری بستگی دارد. برای استفاده از گیاهان در روف گاردن می‌توان از هر گیاهی استفاده کرد ولی باید شرایط پشت بام را در نظر گرفت. باید گیاهان مقاوم در عمق کم و شرایط کم آبی و هوای سرد و گرم را انتخاب کنیم. انتخاب گیاهان مناسب برای بام به طرح نهایی توسط طراح، شرایط اقلیمی، طراحی سازه و… بستگی دارد. شرایط سفت و خشن پشت بام نقش مهمی در انتخاب پوشش گیاهی دارد. شرایط پوشش گیاهی می تواند به صورت خیلی خشک، خیلی گرم، خیلی سرد یا خیلی متغیر باشد که گیاهان باید متناسب با این شرایط آب و هوایی انتخاب شوند. به صورت کلی عوامل مکانی، اجتماعی و اقتصادی در انتخاب گونه های مناسب گیاهی مهم هستند. شرایط خشک در اقلیم های آب و هوایی در اکثر شهرهای ایران به چشم می خورد. برای این منظور مقاومت پوشش گیاهی خیلی مهم است چرا که بافت آن ها باید بتواند مدت طولانی آب را ذخیره کند. اگر چه استفاده از هرگیاهی در بام سبز امکان پذیر است اما باید شرایط خشک و خشن پشت بام را در نظر گرفت و گیاهانی که در عمق کم و دارای مقاومت بالا در شرایط آب و هوایی سرد و گرم را انتخاب کرد.
٢- خاک محیط کشت:
خاک محیط کشت یا بستر کشت بام سبز یا همان خاک روف گاردن به بستری گفته می شود که محل کاشت و نگهداری گیاه می باشد. وزن خاک، نوع خاک، باغچه و زراعتی بودن آن و بافت خاک از عوامل بسیار موثر در انتخاب خاک می‌باشد. وزن این خاک باید بین ۵۵۰ تا ۸۵۰ کیلوگرم در متر مکعب باشد. محیط کشت محیطی است که گیاه در آن شروع به رشد می‌کند و بر اساس الزامات سازه ای وزن کمی دارد. خاک محیط کشت با خاک معمولی متفاوت است و باید سبک باشد و حداکثر وزنش در هر متر مکعب در حالت مرطوب 900 کیلوگرم باشد. در حقیقت خاک به لایه ای که گیاه در آن کاشته می شود گفته می شود. این خاک ترکیبی از خاک کود داده شده یا در حالت حرفه ای ترکیبی از مواد معدنی مانند پشم سنگ به همراه مواد مغذی برای رشد گیاهان است. برای جلوگیری از فرسایش خاک توسط آبیاری یا آب باران از مقداری شن و ماسه در خاک بام سبز استفاده می کنند. این محیط باید وزن کمی داشته باشد تا فشار زیادی به پشت بام وارد نکند.
٣-فیلتر خاک:
این لایه عموماً از جنس الیاف های مخصوص بام سبز یا الیاف های ژئوتکستایل می باشد .که جهت فیلتر شدن آب مورد استفاده قرار می گیرد و از انتقال املاح و رسوب و خاک به لایه های پایین تر جلوگیری می‌کند. این فیلتر بین محیط کشت و لایه زهکش قرار دارد که مانع از نزدیکی رطوبت به ریشه ها و گندیدنگی ریشه ها می شود. همچنین این لایه مانند یک فیلتر مانع مسدود شدن زهکش توسط ذرات خاک می شود.
۴- زهکش:
لایه چهارم لایه زهکش می باشد لایه زهکش یا همان فیلتر، لایه ی شانه تخم مرغی است که وظیفه اصلی این لایه جدا کردن اجزای تشکیل دهنده روف گاردن از لایه‌های زیرین است. این لایه شامل یک بافت پارچه ای است که حتی می‌توان از شن و ماسه هم استفاده کرد که با ایجاد یک مسیر مناسب برای عبور آب و آب باران و آبیاری به قسمت فاضلاب مانع از گندیدن ریشه گیاهان میشود.
لایه زهکش خود شامل سه قسمت است: صفحه فیلتر که آب اضافی ریشه را می‌گیرد لایه وسطی که مانند مخروط بوده و آب اضافه را در خود نگه می دارد و لایه آخر که یک فیلتر پارچه‌ای است و یا همان فیلتر لایه که مانع از ورود رطوبت به غشای بام می شود .
لایه زهکش بین محیط کشت و لایه محافظ رطوبت قرار دارد و کار آن تخلیه آب ساختمان از هر قسمت از بام سبز است. مقدار آب اضافه در این لایه به روش های زیر تخلیه می شود:
- به وسیله خود بام
- ناودانی های مربوط به شیروانی ها
- آبراه و کانال آب
برای انتخاب لایه زهکش به اطلاعات قبلی جریان ابی بارش ها نگاه می کنیم و بر اساس میزان آب، لایه زهکش مورد نیاز با مقاومت بارش و نگهداری آب انتخاب می گردد. حداقل ضخامت لایه زهکش، مشابه کارتن تخم مرغ یا ۲۰ میلی متر می‌باشد.
5-محافظ رطوبت:
لایه پنجم لایه محافظ است که وظیفه حفاظت از لایه های زیرین در برابر فشار لایه های بالایی را دارد. این لایه می‌تواند از جنس بتن نازک یا ورقه های ضخیم پلاستیکی یا ورقه های مسی یا ترکیبی از اینها باشد.
این لایه بام را از نشتی، چکه کردن و نفوذ آب محافظت می‌کند. این صفحه می‌تواند باریکه ای از بتن سبک، عایق محکم، ورقه ضخیم پلاستیکی، ورق مسی یا ترکیبی از اینها باشد و انتخاب آن به ویژگی های طراحی و کاربرد بام سبز بستگی دارد. همه ی سیستم های بام سبز به لایه محافظ احتیاجی ندارند و ممکن است از لایه مانع ریشه به جای آن استفاده شود.
6-ضد ریشه:
نقش این لایه جلوگیری از نفوذ ریشه به لایه‌های زیرین و آسیب زدن به عایق و غشای بام می‌باشد. به هیچ عنوان ریشه نباید از لایه‌ها عبور کند جنس این لایه از جنس پلی اتیلن می باشد. نفوذ ریشه به لایه‌های زیرین باعث تخریب لایه های بام و عایق میشود و می‌تواند صدمات جدی جبران ناپذیری به ساختمان وارد می‌کند. پس از لایه ضد ریشه لایه ایزولاسیون است.
7-محافظ عایق رطوبتی:
لایه ایزولاسیون لایه ای که مانع از نفوذ رطوبت به غشاء بام می کند. جهت عایق باید مواردی مثل هزینه، مدت زمان اجرا و نکات فنی مورد توجه قرار گیرد زیرا مناسب نبودن عایق خسارات جبران ناپذیری را در بر خواهد داشت. جنس عایق از نوع قیر گونی، ایزوگام یا ژئوتکستایل می باشد. عایق کاری لایه اول ضد آب بوده و برای محافظت از یخ زدگی و جذب رطوبت است . لایه دوم عایق بیشتر از جنس تخته های پلی استایرن و یا فوم پلی یورتان ساخته میشود. این لایه ها دارای شیارها بی در لبه می باشد که باعث انتقال آب به سیستم فاضلاب می شود. لایه ژئوتکستال برای جدا کردن لایه فاضلاب از گیاهان است و از رسوب خاک به سیستم فاضلاب جلوگیری می‌کند. این لایه از مهمترین لایه های است که بر روی بام اجرا میشود و چون لایه زیرین بود ه و دسترسی به آن سخت است پس از اتمام کار باید در طراحی و نصب این لایه دقت و تخصص لازم به کار رود.
8-عایق رطوبتی:
برای جلوگیری از نفوذ رطوبت از سایر لایه های بام سبز، عایق مناسبی باید روی سقف اجرا شود و به خوبی عایق بندی شود تا از نفوذ هر گونه رطوبت به سقف جلوگیری کند.در ایران ما از عایق قیرگونی و ایزوگام به عنوان پر کاربردترین عایق ها استفاده می کنیم که برای احداث بام سبز هم مناسب هستند. در لایه های بام سبز، نوع عایق رطوبتی اهمیت زیادی ندارد و می توان از هر عایقی در سقف استفاده کرد اما نکته مهم هزینه اجرا، طول عمر عایق و مسائل زیست محیطی است که باید توسط کارفرما مد نظر قرار گیرد.